Yeni bir yıl, yeni kararlar…

Daha sağlıklı beslenmek, spora başlamak, daha düzenli bir hayat sürmek.

Ancak çoğu insan için bu kararlar birkaç hafta içinde sessizce rafa kalkıyor. Bu durum genellikle “irade eksikliği” ya da “motivasyon düşüklüğü” ile açıklanıyor. Oysa son yıllarda yapılan çalışmalar, alışkanlık oluşturmanın yalnızca psikolojik değil, aynı zamanda biyolojik bir süreç olduğunu gösteriyor.

Peki gerçekten cevap DNA’da mı?

Alışkanlıklar, beynin ödül ve motivasyon sistemleri ile yakından ilişkilidir. Bu süreçte özellikle; dopamin sinyal yolları, öğrenme ve hafıza mekanizmaları, stres yanıt sistemleri aktif rol oynar. Bir davranış tekrarlandıkça, beyin bu davranışı “enerji tasarrufu sağlayan” bir modele dönüştürür ve zamanla otomatikleştirir. Ancak bu sistemlerin çalışma biçimi herkes için aynı değildir. Bireyler arasında motivasyon, ödül algısı ve davranışın sürdürülmesi açısından önemli farklılıklar bulunur.

Genetik Yatkınlık Nerede Devreye Giriyor?

Davranış, motivasyon ve alışkanlık oluşumuyla ilişkili birçok biyolojik yolak genetik altyapımızdan etkilenir. Özellikle dopamin metabolizması ve stres yanıtı ile ilişkili genlerdeki varyasyonlar, bazı bireylerin yeni bir alışkanlığı daha kolay benimserken bazılarının daha fazla zorlanmasına neden olabilir.

Bu noktada önemli bir ayrım yapılmalıdır:

Genetik yatkınlık, davranışlarımızı kesin olarak belirlemez. Sadece bazı süreçlerin ne kadar hızlı veya ne kadar zor işleyeceğini etkileyebilir.

Epigenetik: Oyunun Kurallarını Değiştiren Mekanizma

Uzun yıllar boyunca genlerimizin sabit olduğu düşünülse de epigenetik çalışmalar bu yaklaşımı kökten değiştirmiştir. Epigenetik; DNA dizisi değişmeden genlerin ne zaman, ne kadar ve hangi koşullarda ifade edileceğini belirleyen mekanizmaları ifade eder. Bu mekanizmalar, DNA metilasyonu, histon modifikasyonları kromatin yapısındaki değişiklikler gibi süreçlerle gen ekspresyonunu düzenler.

Peki, epigenetik alışkanlıkları nasıl etkiler?

Epigenetik, “alışkanlık oluştur” diye bir komut vermez. Ancak alışkanlık oluşumunun biyolojik altyapısını şu yollarla etkileyebilir:

Motivasyon ve Ödül Sistemleri: Dopaminle ilişkili genlerin epigenetik durumu, bir davranıştan alınan haz düzeyini ve davranışın tekrar edilme isteğini etkileyebilir.

Stres Yanıtı: Kronik stresin epigenetik etkileri, motivasyonun azalmasına ve davranışın sürdürülebilirliğinin düşmesine neden olabilir. Bu durum, yeni yıl kararlarının stresli dönemlerde neden daha kolay terk edildiğini açıklayabilir.

Öğrenme ve Nöroplastisite: Uyku, beslenme ve fiziksel aktivite gibi faktörler; epigenetik mekanizmalar üzerinden beynin öğrenme kapasitesini ve yeni davranışların otomatikleşme hızını etkileyebilir.

 

Bilimsel veriler, büyük ve ani değişiklikler yerine küçük, tekrarlanabilir ve sürdürülebilir adımların daha etkili olduğunu gösteriyor. Bu yaklaşım hem beyin plastisitesi hem de epigenetik uyum açısından daha gerçekçi bir yol sunar.

Yeni yıl kararlarının tutmaması çoğu zaman başarısızlık değil, biyolojinin henüz bu değişime adapte olmamış olması olabilir.

İyi haber şu ki: Genlerimiz sabit değil; biyoloji öğrenebilir, uyum sağlayabilir.

​

Yeni yıl, genleri suçlamak için değil; onlarla birlikte çalışmayı öğrenmek için güçlü bir başlangıç olabilir.

 

​

​

​

​

*Disclaimer: Bu yazı, güncel bilimsel literatüre dayalı olarak hazırlanmış bir popüler bilim içeriğidir. Metinde yer alan bilgiler tanı, tedavi veya kişisel sağlık önerisi niteliği taşımaz.

 

 

 

 

 

 

 

 

Kaynaklar

Alegría-Torres, J. A., Baccarelli, A., & Bollati, V. (2011). Epigenetics and lifestyle. Epigenomics, 3(3), 267–277.

Ostaiza-Cardenas, J. et al. (2025). Epigenetic modulation by lifestyle factors. Frontiers in Nutrition.

Singh, P. et al. (2024). Time to form a habit: A systematic review. Psychology & Health.

Wyatt, T. (2024). The neuroscience of habit formation. Behavioral Neuroscience Review.

Lossi, L. et al. (2024). Epigenetic modifications in the brain. International Journal of Molecular Sciences.

Ayroles, J. F. et al. (2014). Behavioral individuality reveals genetic control of phenotypic variability. PNAS.